Të kesh vëmëndje vetëm për një gjë, siç bëjmë në meditim, nuk është gjithmonë e lehtë. Shpesh egziston një rezistencë gjysmë e vetëdijshme nga ato pjesë të vetes që duan të qëndrojnë në botën e zakonshme kuptimore dhe të bëjnë gjëra të tjera. Ekzistojnë pesë lloje të njohura të pengesave për përqendrim, dhe secili i përjeton të gjitha ato kohë pas kohe. Nëse e dini se çfarë janë, ju mund t’i njihni ato kur ato dalin – ndoshta para se t’ju marrin mëndjen!
Pesë pengesat janë:
1. Dëshira për përvojë të shqisave
2. Keqdashja (vullnet i keq)
3. Paqëndrushmëria dhe Ankthi
4. Përtacia dhe Plogështia
5. Dyshimi dhe Pavendosmëria
1. Dëshira për përvojë të shqisave
Dëshira për përvojë të shqisave është lloji më themelor i shpërqendrimit. Ne nuk jemi të interesuar veçanërisht për meditim, kështu që mëndja jonë vazhdon të tërhiqet në botën e shqisave. Ne ende nuk kemi mësuar se si të gjejmë kënaqësi në përqendrim, prandaj ne nuk bëjmë dot pa e kërkuar atë në përvojat e këndshme. Nëse na zë veshi një tingull, na duket aq interesante sa ne fillojmë ta dëgjojmë atë. Mund të kemi shumë mendime të këndshme – për atë që mund të bëjmë këtë mbrëmje, për atë që mund të hamë ose për idetë që kemi lexuar kohët e fundit. Këto impulse janë krejtësisht të natyrshme në vetvete, por ato e bëjnë përqendrimin të pamundur.
2. Keqdashja (vullneti i keq)
Keqdashja është një variant tjetër i pengesës së mësipërme: këtë herë interesi ynë është i mbërthyer në një përvojë të dhimbshme. Ne jemi të inatosur – nga diçka ose dikush – dhe nuk mund ta lejmë të shkojë. Ne nuk mund të mos mendojmë për mënyrën se si jemi keqtrajtuar dhe për atë që ne do të donim të thonim, ose të bëjmë, madje edhe për rezultatin. Apo ndoshta ka ndonjë tingull të jashtëm, ose erë, e cila na irriton aq shumë saqë nuk mund të mos ndalemi në të. Ndoshta ndonjë ide apo mendim “i ka rënë një note të gabuar” dhe ne ndjehemi se duhet t’i analizojmë të gjitha gabimet e tij në detaje. Për sa kohë që kjo po ndodh, është e pamundur të përqendroheni në ndonjë gjë tjetër.
3. Paqëndrushmëria dhe Ankthi
Paqëndrushmëria dhe ankthi nuk na japin paqe – ne nuk mund të “zejmë vend” dhe të përqendrojmë mendjen tonë. Ne kemi nevojë për të ngadalësuar ritmin tonë. Ne jemi “të shpejtë”, duke i bërë gjërat shumë shpejt. Ose trupi është i shqetësuar dhe nervoz, ose mëndja është e shqetësuar – ose të dyja po ndodhin në të njëjtën kohë! Trupi dhe mendja e shqetësuar mund të jenë rezultat i përgatitjes së pamjaftueshme. Ndoshta u ulëm për të medituar shumë shpejt pas një aktiviteti stimulues; ose ndoshta ka shumë në mendjen tonë për momentin; ndoshta ka diçka që peshon në ndërgjegjen tonë. Nëse mund të punojmë me durim me këtë situatë, vetë praktika e meditimit përfundimisht do të harmonizojë konflikte të tilla.
4. Përtacia dhe Plogështia
Me përtacinë dhe plogështinë pengesa për përqendrimin tonë është “mpirja” e mëndjes. Ne ndihemi të lodhur dhe trupi ynë ndihet i rëndë. Ka një boshllëk në mëndje (kjo është plogështia) dhe rëndim në trup (përtacia). Ndonjëherë plogështia fizike mund të jetë kaq e madhe saqë koka jonë fillon të tundet (dremitja) ose ne fillojmë të gërrhasim! Shkaqet për këtë pengesë mund të qëndrojnë thjesht në lodhje fizike ose mendore, ose tretja jonë mund të jetë përballur me sulmin e një vakti të përafërt. Por ndonjëherë duket se faktorët psikologjikë mund të përfshihen – ndoshta rezistenca ka lindur për shkak të disa emocioneve të papranuara. Përsëri, mund të jetë gjithashtu një refleks i pengesës së mëparshme, aktiviteti mendor i shqetësuar që çon në lodhje! Ne nganjëherë mund të ndryshojmë midis shqetësimit dhe mpirjes së mëndjes, si brenda dhe jashtë meditimit. Nëse po, kjo tregon një nevojë për të gjetur një lloj të ri të balancimit.
5. Dyshimi dhe Pavendosmëria
A mundem unë, me të gjitha problemet e mia, të shpresoj të arrij diku me meditimin – sidomos me këtë meditim? A ka ky lloj i praktikës së meditimit vërtet ndonjë të mirë? A mund të bëjë gjithçka për mua? A është ky mësues i aftë? – A e di ai me të vërtetë se për çfarë po flet? Dhe si do ta dija unë, gjithsesi? Të gjitha këto janë dyshime – dhe është gjithashtu pavendosmëri, sepse në këtë gjendje mendore ne nuk mund ta ndajmë mëndjen dhe të vazhdojmë me përqendrimin. Ne përfundojmë duke paragjykuar, “ulur në gardh” – ne humbasim motivimin tonë. Dyshimi, në këtë kuptim, është një pengesë shumë serioze për meditimin.
Nuk ka asgjë të keqe me dyshimet e sinqerta që ne nuk jemi të sigurtë për meditimin dhe efektet e tij. Është e pashmangshme një shkallë pasigurie në mëndjen tonë; disa gjëra mund të gjenden vetëm nga përvoja. Në një farë mase ne duhet të marrim atë që na është thënë në besim dhe të zbulojmë të vërtetën përmes eksperimentimit tonë. Por ne mund ta bëjmë këtë vetëm duke i dhënë të gjithë veten me gjithë zemër eksperimentimit tonë. Kuadri dyshues, mbi-skeptik i mëndjes shpesh mund të rrjedhë nga vetë dyshimi, ose një racionalizim i vetë dyshimit. Vështirë se mund të presim që të përqendrohemi pa asnjë besim se ne do të jemi në gjendje ta bëjmë atë.
Si të mësojmë nga pengesat
Këto pesë pengesa janë një listë e dobishme e kontrollit për të vlerësuar se si po zhvillohet një seancë meditimi. Gjëja më e rëndësishme është të njohësh pengesën si një pengesë. Shumë shpesh thjesht akti i njohjes vetë do ta dobësojë pengesën. Megjithatë, mund të ketë disa tendenca për të shmangur njohjen. Pengesat e shumicës së njerëzve kanë stilin e tyre të “mbrojtjes” të ndërtuar në to. Për shembull, përtacia dhe plogështia mund të kenë sukses në mbylljen e plotë të vetes nga njohja jonë. Është si kur nuk duam të ngrihemi në mëngjes: mendja jonë në radhë të parë nuk dëshiron të dijë dhe, së dyti, mund të vazhdojë të gjejë “arsye” të mira për të gënjyer, vetëm për pesë minuta. Kur ne jemi “pushtuar” nga keqdashja, ne ndoshta nuk do të donim të ndalonim gjetjen e gabimeve (tek të tjerët) dhe drejtimin e mendjeve tona mbi të gjitha gjërat e dhimbshme dhe të pakëndshme që na kanë ndodhur. Dhe dyshimet tona menjëherë mund të përmbushin profecitë e tyre.
Duhet ta kuptojmë qartë se ne po zbavisim një pengesë të përqendrimit – parimi i parë është pranimi se pengesa është në të vërtetë atje. Nuk është e mirë të vazhdosh të meditosh pavarësisht, duke u përpjekur ta shpërfillësh atë dhe të dëshirosh që kjo të shkojë larg. Kjo qasje vetëm të çon në humbje kohe dhe përtaci dhe plogështim! Ju duhet të merrni përgjegjësinë për pengimin. Ju duhet të pranoni se për momentin kjo është pengesa juaj dhe që ju duhet të bëni diçka për këtë. Në meditim, ju duhet të pranoni çdo gjendje të re mendore kur lind. Faji mund të jetë një problem për disa prej nesh. Shumë njerëzve nuk ju pëlqen të mendojnë se ata mund të përjetojnë emocione si urrejtja, ose dëshira “si të kafshëve” si për ushqim dhe seks. Megjithatë, kur përvoja e tyre e meditimit i detyron ata të pranojnë se në fakt e bëjnë këtë, ata mund të ndihen të padrejtë për këtë. Një qëndrim i tillë është ekstrem dhe jo-real, dhe bllokon mundësinë e përparimit. Në meditim ne duhet të kultivojmë një pikëpamje pozitive për veten, të kemi besim në potencialin tonë shpirtëror.